اگر به محصولات مختلف ساخته شده از طلا مانند گردنبند، دستبند یا حتی سکه علاقه داشته باشید، مطمئناً می‌دانید که عیار، تعیین‌کننده‌ی همه چیز در صنعت خرید و فروش طلا است. در ساده‌ترین تعریف باید گفت که از مفهوم عیار طلا می‌توانیم پی ببریم که طلای خالص استفاده شده برای آن قطعه، نسبت به وزن کل آن چقدر است.
عیار، معیاری برای سنجش ارزش طلا
مطمئنا در کارتون‌ها و یا فیلم‌های دزدان دریایی دیده‌اید که کاراکترها زمانی که طلا یا سکه‌ای را پیدا می‌کنند، آن را زیر دندان‌های خود می‌فشارند تا ببینند رد دندان بر روی قطعه‌ی طلا می‌ماند یا خیر. در واقع طلای خالص بسیار نرم است و به همین دلیل، نمی‌توان از آن برای ساخت وسایل و زیورآلات مختلف استفاده کرد. در نتیجه باید طلای خالص را با فلزات دیگر ترکیب کنند. این جا است که مفهوم «عیار طلا» اهمیت پیدا می‌کند. در ادامه این مطلب، بیشتر در مورد این مفهوم و روش‌های جدید برای تشخیص آن صحبت می‌کنیم.
عیار طلا چیست؟
عیار یا قیراط طلا، در واقع به میزان خلوص طلا گفته می‌شود و هر چه این مقدار بالاتر باشد، یعنی طلا خالص‌تر است و ارزش بیشتری دارد. عیار معمولاٌ از واحد کامل 24 بیان می‌شود. به طور مثال طلای 24 عیار دارای خلوص 99/9 درصدی از طلا است.
روش‌های دیگری نیز برای بیان قیراط طلا وجود دارد که از بین 0 تا 1000 است. البته باید دقت داشته باشید که هیچ‌گاه عیار را 1000 بیان نمی‌کنند و خالص‌ترین حالت زیورآلات ساخته شده با استفاده از طلا، عیار 999/9 است.
همانطور که بیان شد، طلا فلزی بسیار نرم است و به تنهایی نمی‌توان از آن برای ساخت زیورآلات مختلف استفاده کرد، به همین دلیل، مقداری نقره و مس به آن اضافه می‌کنند. نوع آلیاژی که برای سخت کردن طلا استفاده می‌شود، می‌تواند در رنگ نهایی آن تاثیرگذار باشد. به همین دلیل، یکی از روش‌های شناخت آلیاژ استفاده شده، توجه به رنگ زیورآلات است.
نحوه محاسبه عیار طلا
عیار طلا به منظور نشان دادن خلوص طلا در وزن معین یک قطعه است. به طور مثال، در صورتی که از هزار قسمت یک آلیاژ، 700 تکه از آن را طلا تشکیل داده باشد، به این معنا است که عیار در آن قطعه 700 است. استانداردهای جهانی، خالص‌ترین نوع طلا را 24 نشان می‌دهد. اگر طلای 24 عیار را به 1000 قسمت تقسیم کنیم، 999/9 واحد آن را طلا تشکیل می‌دهد، زیرا به دست آوردن طلا با درجه خلوص 1000 مقرون به صرفه نیست.
عیار طلای مرسوم در ایران و جهان
معمولاً بیشتر زیورآلات ساخته شده در ایران با عیار 750 هستند، به همین دلیل اگر از طلافروشان زیورآلاتی را خریداری کنید، می‌بینید که تمامی فاکتورهای آن‌ها بر مبنای عیار 18 یا همان 750 است. البته دقت داشته باشید که میزان طلای استفاده شده برای ساخت زیورآلات در کشورهای مختلف جهان متفاوت است. به طور مثال در کشورهای اروپایی، طلای عیار پایین‌تر با توجه به داشتن قیمت کمتر، مرسوم است اما در کشورهای شرقی، با توجه به نگاه سرمایه‌ای مردم به طلا، از عیارهای بالاتر برای تولید انواع وسیله‌ها و قطعات طلایی استفاده می‌شود.
البته شرایط اقلیمی هم می‌تواند در عیار طلا تاثیرگذار باشد. به طور مثال در مناطقی که رطوبت بالاتر است، طلاهای با عیار کمتر به سرعت تیره می‌شوند. به همین دلیل، استفاده از زیورآلات با عیار بالاتر در این مناطق رونق بیشتری دارد. در ایران استفاده از طلای با عیار کمتر از 18، تنها برای صادرات مجاز است و عرضه آن‌ها در بازار ممنوع است. در ادامه عیار طلای مرسوم در مناطق مختلف جهان را خواهید کرد.
| منطقه | عیار مرسوم |
| کشورهای عربی، پاکستان، بنگلادش، سری لانکا | 22 عیار یا 91.6% |
| کشورهای منطقه خلیج فارس | 21 عیار یا 87.5% |
| چین، هنگ کنگ، تایوان | 24 عیار یا 99% |
| پرتغال | 19.2 عیار یا 80% |
| جنوب اروپا، ایران، مصر | 18 عیار یا 75% |
| شمال اروپا، اسکاندیناوی، آلمان | عیار طلا 14 تا 18 یا 33.3% تا 75% |
| بریتانیا | 9 تا 22 عیار یا 37.5% تا 91.6% |
| ایالات متحده آمریکا و کانادا | 10 تا 18 عیار یا 41.7% تا 75% |
| ترکیه | 14 تا 21 عیار |
| روسیه | 9 تا 14 عیار |
آشنایی با تاریخچه عیار طلا
عیار طلا، تاریخچه جالبی دارد که بهتر است آن را هم بشناسید. کنستانتین، امپراتور رم، سکه‌های جدیدی ضرب کرد که با استفاده از روش ویژه‌ای، به عنوان اندازه‌سنج طلا انتخاب شدند. سکه‌های سلکا 24 عیار بودند. عیار طلا یا به انگلیسی (Carat)، اولین بار در قرن پانزدهم وارد زبان انگلیسی شد که از واژه کرت فرانسوی که به معنای قیراط است گرفته شد. در سال 1873، آلمان‌ها سکه‌ای به نام مارک ساختند که 4/8 گرم و یا 24 قیراط وزن داشت. این سکه از طلای خالص ساخته شده بود و از همان جا بود که عیار به عنوان معیاری برای سنجش خلوص این فلز وارد مفاهیم تجاری شد.
چه فلزهایی با طلا ترکیب می‌شوند؟
برای افزایش سختی فلز طلا، لازم است تا برخی فلزهای دیگر با آن ترکیب شوند. یکی از رایج‌ترین آن‌ها، مس است که می‌تواند سختی طلا را به خوبی افزایش دهد و شکل زیبا و درخشانی به آن بدهد. علاوه بر مس، فلزات دیگری مانند نقره، پلاتین، رودیوم و … نیز با طلا امکان ترکیب شدن دارند. این فلزات عیار طلا را به حد استاندارد آن برای ساخت جواهرات مختلف مانند گردنبند، دستبند و … می‌رسانند.
با استفاده از فلزات سفید، می‌توان رنگ طلاهای زرد را به سفید تبدیل کرد. البته دقت داشته باشید که ترکیب طلای 24 عیار با فلزاتی مانند نقره و پلاتین برای سازندگان طلا و جواهرات خیلی مقرون به صرفه نیست و به همین دلیل بیشتر از از فلز رودیوم برای این منظور استفاده می‌شود. در صورتی که قصد خرید طلای سفید را دارید، باید دقت داشته باشید که ترکیب فلز رودیوم و طلا، بر روی پوست حساسیت ایجاد می‌کنند. به همین دلیل اگر حساسیت‌های پوستی دارید، حتماً با فروشندگان طلا در میان بگذارید و در انتخاب طلاهای با رنگ سفید دقت بیشتری داشته باشید.
آشنایی با انواع عیار طلا
طلا ساختاری نرم و شکل‌پذیر دارد. به همین دلیل، برای این که بتوان از آن برای ساخت جواهرات و یا قطعات دیگر طلایی استفاده کرد، باید مقداری از فلزات دیگر به آن افزوده شود تا سختی لازم را به دست بیاورد. برای این که خلوص طلا در جواهرات مشخص شود، از عیار استفاده می‌کنند که در ادامه انواع عیار یا قیراط طلا را توضیح می‌دهیم.
طلای 24 عیار چیست؟
طلای 24 عیار خالص‌ترین نوع طلایی است که می‌توان از آن برای تولید جواهرات و زیورآلات مختلف استفاده کرد. طلای 24 عیار کاملاً زرد و درخشان است و زیبایی خاصی دارد. البته باید توجه داشته باشید که طلای 24 عیار بسیار نرم است و استحکام کمتری نسبت به قیراط‌های دیگر طلا دارد. این طلاها از سایر عیارهای دیگر طلا گران‌تر است و معمولاً بیشتر سکه‌ها با خلوص 24 خریداری می‌شوند. البته از عیار 24 برای وسایل الکترونیکی و پزشکی نیز استفاده می‌شود. به طور مثال، لوله‌های تمپانوستومی که برای کودکانی که از عفونت گوش رنج می‌برند استفاده می‌شود، دارای طلا هستند.
طلای 22 عیار چیست؟
طلای 22 عیار یا k22 به معنایی این است که در این آلیاژ طلا از 22 واحد طلا و 2 واحد فلزات دیگر مانند مس استفاده شده است. طلاهای 22 عیار دارای خلوص 91.67 درصدی هستند و معمولاً از آن‌ها برای ساخت جواهرات استفاده می‌شود. البته با توجه به این که افزودن فلزاتی مانند مس، روی و نقره برای سخت‌تر کردن طلا است، در نتیجه جواهرات ساخته شده با استفاده از طلای 22 عیار سختی زیادی ندارند و معمولاً از آن‌ها برای ساخت جواهرات ساده استفاده می‌شود. همچنین طلای 22 عیار به عنوان پایه برای تولید جواهرات سنگین ترجیح داده نمی‌شود.
طلای 18 عیار چیست؟
طلای 18 عیار معمولا آلیاژی معروف از ترکیب طلا با مس و یا طلا با نیکل است که 75 درصد آن را طلا و باقی فلزات دیگر هستند. به عبارت دیگر، در این نوع از زیورآلات، از 18 واحد طلا و 8 واحد فلزهای دیگر تشکیل شده است. این نوع از طلا مقاومت بسیار بالایی دارد و علاوه بر آن، از نرمی و شکل‌پذیری خوبی هم برخوردار است.
طلای 14 عیار چیست؟
طلای 14 عیار با عبارت 585 مشخص می‌شود و نشان دهنده 5.85 درصد طلای موجود در آن است. به این معنا که خلوص طلای آن 58.5 درصد است. به عبارتی دیگر، جواهرات 14 عیار از 14 واحد طلا و 24 واحد فلزات دیگر (اغلب مس) تشکیل شده است.
طلای 12 عیار چیست؟
طلای 12 عیار، با عیار جهانی 500 شناخته می‌شود و نشان دهنده خلوص 50 درصدی طلا در زیورآلات است. به عبارت دیگر، از 12 واحد طلا و 12 واحد فلزات دیگر برای ساخت آن طلا استفاده شده است. به طلای 12 عیار، اصطلاحاً نیم‌عیار نیز گفته می‌شود.
طلای 10 عیار چیست؟
طلای 10 عیار با عبارت جهانی 417 مشخص می‌شود و نشان دهنده خلوص 41.7 درصدی طلا در جواهرات است. به عبارت دیگر 10 واحد طلا و 14 واحد فلزات دیگر برای تولید آن جواهر استفاده شده است. طلای 10 عیار مقاوم‌ترین نوع طلا است.
امروزه کمتر کشورهایی هستند که از عیارهای 7 تا 14 برای تولید زیورآلات استفاده کنند. پر استفاده‌ترین عیار طلا 18 است. طلای 18 عیار خلوص 75 درصد است و چون درجه خلوص آن منطقی و رو به بالا است، به عنوان رایج‌ترین عیار طلا در بیشتر کشورها استفاده می‌شود. پس از آن نوبت به عیار 21 می‌رسد که خلوص 87.5 درصدی دارد. پر استفاده‌ترین عیار طلای بعدی 22 است که دارای خلوص 91.6 درصدی است. اما در نهایت نوبت به طلای 24 عیار می‌رسد که با خلوص 99.9 درصدی در صدر قرار دارد.
نحوه تشخیص عیار طلا چیست؟
عیار طلا را با استفاده از روش‌های مختلفی می‌توان شناسایی کرد. به طور کلی این روش‌ها به دو دسته سنتی و مدرن تقسیم بندی می‌شود که در ادامه این بخش، هر یک از آن‌ها و دستگاه‌های مورد نیاز برای روش مدرن را بررسی می‌کنیم.
روش سنتی، استفاده از سنگ محک
در روش سنتی استفاده از سنگ محک، طلا و یا جواهرات را بر روی سنگ کوارتز یا همان محک می‌کشند. برای تعیین عیار طلا کلیدهای مختلف را روی این سنگ‌ها کشیده و عیار پایین‌تر از 14 را توسط اسید نیتریک خالص با غلظت‌های مختلف و عیارهای بالاتر از 14 را توسط تیزاب سلطانی یا مخلوط اسید نیتریک و نمک طعام میسنجند و خورندگی نمونه‌های مجهول را در برابر اسیدها، در مقایسه با کلیدهای نمونه تعیین می‌کنند. دقت داشته باشید که این روش در طلافروشی‌ها معمولاً برای تعیین اصالت طلا استفاده می‌شود اما برای تعیین عیار طلا اصلاً دقیق نیست و فقط می‌توان با استفاده از ماهیت طلا، عیار آن را مشخص کرد.
روش کوپلاسیون برای تعیین عیار طلا
روش کوپلاسیون مختص آزمایشگاه‌های تعیین عیار طلا است و کاملاً تخصصی انجام می‌شود. در این روش حدود 1 گرم طلا را با ترازوی آنالیتیک وزن می‌کنند و آن را با مقداری از فلز نقره خالص به نسبت سه به یک ترکیب می‌کنند. دقت داشته باشید که در صورتی که فلز طلا فاقد مس باشد، باید 50 میلی‌گرم مس به آن اضافه شود.
این ترکیب را در ورقه‌هایی از جنس فلز سرب قرار می‌دهند و آن‌ها را به صورت گلوله در میآورند. سپس این گلوله‌های سربی را در کوره‌ای با دمای 1050 درجه سانتی‌گراد قرار داده و پس از خارج کردن، آن‌ها را به مدت 90 دقیقه در اسید نیتریک می‌جوشانند. این امر می‌تواند تا چندین بار ادامه پیدا کند. پس از اتمام این مدت، طلا را مجدداً وزن می‌کنند و با توجه به اختلاف وزن، قیراط طلا مشخص می‌شود.
روش XRF
روش XRF نیز مانند روش قبلی کاملاً تخصصی است و باید در آزمایشگاه انجام شود. از این روش بیشتر برای تعیین میزان طلا و سایر فلزات موجود در خاک استفاده می‌شود. عملکرد این روش این گونه است که نمونه پس از آماده‌سازی، در دستگاهی مخصوص قرار داده می‌شود تا به آن اشعه X تابانده شود و در اثر برانگیخته شدن اتم‌ها و ایجاد الکترون، اشعه ایکس ثانویه تولید می‌شود. به دلیل این که هر نمونه، بر اساس ترکیبات خود دارای طیف مشخصی است، با کمک اشعه ایکس ثانویه، فهرست فلزات موجود در آن زیورآلات و میزان خلوص آن‌ها مشخص می‌شود.
البته برای سنجش عیار طلا، مخصوصاً شمش‌های طلا، نیاز به ری‌گیری نیز هست. ری‌گیری آزمایشی است که در آن بخشی از طلای آب‌شده را جدا می‌کنند و برای ری‌گیری و عیار سنجی به آزمایشگاه‌های مخصوص آن می‌فرستند تا آزمایشات لازم برای آن انجام شود.
طلای سفید هم عیار دارد؟
طلا معمولاً به صورت ترکیبی استفاده می‌شود و طلای سفید نیز در واقع ترکیبی از طلای خالص با فلزاتی دیگر مانند پالادیوم و نقره است. عیار طلا برای جواهرات سفید، دقیقاً مانند طلای زرد است. به طور مثال طلای 18 عیار سفید، 75% طلا دارد، طلای 14 عیار سفید 58% و طلای سفید 10 عیار نیز 42% طلای خلاص دارد.
طلای خالص، حتی در صورتی که با فلزات سفید ترکیب شود کاملاً زرد و درخشان است و برای این که سفید شود، نیاز به رسیدگی و دستکاری‌های شیمیایی دارد. نگهداری از طلای سفید اهمیت بسیار زیادی دارد، زیرا برای افزایش درخشانی طلای سفید، سطح آن را با استفاده از لایه‌ی نازکی از فلز رودیوم می‌پوشانند که این فلز می‌تواند در طول زمان از روی طلا پاک شود و طلا زردی خود را نشان دهد.
عیار طلا در جواهرات صورتی و رزگلد
طلاهای صورتی یا رزگلد، این روزها به ترند جدید زیورآلات تبدیل شده‌اند و مطمئناً شما هم آن‌ها را در طلافروشی‌ها و فروشگاه‌های آنلاین زیاد دیده‌اید. این طلا با سایه صورتی مسی رنگ خود، ظاهری ویژه و خاص دارند و در ترکیب با انواع سنگ‌ها نیز بسیار زیبا می‌شوند. عیار طلای رزگلد نیز دقیقا مانند طلای زرد تعیین می‌شود و از همان الگوها پیروی می‌کند.
نکته‌ای مهم در زمان خرید طلا
در صورتی که طلافروشی، یک جواهر را با عنوان طلای 24 عیار به شما معرفی کرد، مطمئن باشید که این ادعا دروغ است. زیرا طلایی که عیار 24 دارد، تنها برای ساخت شمش استفاده می‌شود. به دلیل این که شمش فلزی نرم است و با این عیار طلا نمی‌توان زیورآلات ساخت. به همین دلیل به آن مقداری از فلز نقره و یا مس را اضافه می‌کنند تا با پایین آمدن عیار آن قابل ساخت شود.
در ایران خرید و فروش جواهرات با عیار طلای کمتر از 18 غیرقانونی است و عیارهای 21، 20 و 22 نیز بسیار مرسوم است. در استان‌های جنوبی کشور معمولاً جواهرات با عیار 21 و 20 تولید می‌شوند اما در استان‌های شمالی و تهران، طلاجات با عیار 18 رایج‌تر هستند.
سخن پایانی
در این مطلب از وبلاگ طلاباش گفتیم که طلا فلزی نرم و شکل‌پذیر است، به همین دلیل با استفاده از طلای خالص نمی‌توان زیورآلات قطعات دیگر را ساخت. برای این که نرمی طلاها را کمتر کنند و آن را به عنوان ماده‌ی اولیه جواهرات استفاده کنند، لازم است تا فلزهای دیگری مانند مس، نقره و … را با آن ترکیب کنند. برای این که میزان خلوص طلای موجود در این زیورآلات را متوجه شوید، واژه‌ای به نام عیار طلا وجود دارد که نشان‌دهنده‌ی میزان طلای استفاده شده است. در ایران معمولاً جواهرات دارای عیار 18 به بالا هستند و پایین‌تر از این میزان تنها برای صادرات استفاده می‌شود.