طلا ماده‌ی معدنی بسیار کمیابی بوده که با رنگ طلایی و جلای فلزی درخشان خود قابل تشخیص است. این ماده‌ی طلایی‌رنگ به دلیل ویژگی‌های خاص خود، مثل کمیاب بودن، مقاومت در برابر خوردگی، هدایت الکتریکی بالا، خاصیت شکل‌پذیری، انعطاف‌پذیری، درخشش، زیبایی و کاربرد فراوان در صنعت بسیار محبوب و ارزشمند است. اما طلا از کجا به دست می‌آید و راه‌های تشخیص سنگ طلا کدامند؟ امروز قرار است در مورد سنگ طلا، راه‌های تشخیص و تشکیل آن با هم صحبت کنیم.
طلا چیست؟
طلا عنصر شیمیایی با نماد Au و عدد اتمی 79 است. طلای خالص با رنگ زرد روشن و اندکی مایل به قرمز یا سفید شناخته می‌شود. طلا به طور طبیعی تشکیل شده و در طبیعت به طور خالص، یا همراه با عناصری مانند نقره، مس، پالادیوم و تلوریوم یافت می‌شود.
از همان آغاز که انسان طلا را شناخت و کشف کرد، به ارزش این ماده پی برد. کمیاب بودن و زیبایی این ماده، در کنار خواص ویژه‌ای که دارد، آن را برای انسان به ماده‌ای محبوب تبدیل کرد. طلا شاید پرکاربردترین ماده‌ای است که از معادن استخراج می‌شود. علاوه بر ساخت جواهرات و سکه، از این ماده‌ی درخشان و باارزش در ساخت قطعات الکترونیکی، مصارف پزشکی، صنایع کوچک و بزرگ استفاده می‌شود.
طلا چگونه تشکیل می‌شود؟
تمام طلایی که در سیاره‌ی زمین وجود دارد، از باقی‌مانده‌ی ستارگان مرده تشکیل شده است. هنگام تشکیل کره‌ی زمین، عناصر سنگین مانند طلا و آهن به درون هسته‌ی زمین نفوذ کردند. ما در مورد چگونگی رسیدن طلای موجود در هسته‌ی زمین به گوشته و پوسته مطمئن نیستیم اما دانشمندان معتقدند در حدود 4 میلیارد سال پیش، کره‌ی زمین توسط سیارک‌ها و شهاب‌ها بمباران شده است؛ در نتیجه این برخوردها روی هسته‌ی زمین تأثیر گذاشته و مقداری از عناصر آن، به سطح زمین رسیده است. طلا در سطح زمین، در سنگ‌ها و محیط‌های مختلف پراکنده شده که ممکن است خالص یا ترکیب‌شده با عناصری مثل نقره، مس یا پالادیوم باشد. به این طلای ترکیب‌شده با سایر فلزات، طلای بومی گفته می‌شود.
بیشتر بخوانید: تشخیص طلا از بدل، آشنایی با ابزارها و روش‌ها
فرسایش سنگ‌های حاوی طلا به مرور باعث آزاد شدن این عنصر می‌شود. چون طلا فلزی سنگین است، در بستر رودخانه‌ها، رسوبات آبرفتی و حتی اقیانوس‌ها فرو می‌نشیند. اخیراً تحقیقاتی انجام شده که نشان می‌دهد بعضی میکروب‌ها نقش مهمی در تسریع فرایند تشکیل ناگت طلا و دانه‌ای دارند. همچنین زمین‌لرزه‌ها، و تبخیر آب سرشار از مواد معدنی مثل سیلیس و طلا، عناصری در شکستگی‌های گسلی به جا می‌گذارد که حاوی طلا هستند. چطور؟ با وقوع زمین‌لرزه آب به سطح زمین نفوذ کرده و شرایط دما و فشار در این عمق از زمین به صورتی است که آب ناگهان تبخیر شده و سیلیس به کوارتز تبدیل می‌شود. طلا نیز به صورت رگه‌هایی باقی می‌ماند.
در علم کیمیاگری هم شایعاتی در مورد تبدیل سرب به طلا وجود دارد که بهتر است چنین گفته‌هایی را باور نکنید؛ چون تبدیل عناصر به یکدیگر نیازمند فرایندهای شیمیایی برای تغییر تعداد اتم‌ها هستند. تعداد اتم‌ها هویت یک عنصرند و نمی‌توانیم آن‌ها را تغییر دهیم!
انواع سنگ طلا
طلا در طبیعت اغلب در مقادیر بسیار کم و در ترکیب با سایر سنگ‌ها یافت می‌شود. اگر قصد دارید جوینده‌ی حرفه‌ای طلا باشید، به جای اینکه دنبال طلا بگردید باید سنگ‌ها و ساختارهایی را پیدا کنید که حاوی کانی طلا باشند. حالا طلا در چه سنگ‌هایی یافت می‌شود؟
کوارتز
طلا در بیشتر مواقع همراه با کانی کوارتز است. اگر در منطقه‌ی محتمل برای یافت طلا کوارتز پیدا شود، احتمال اینکه طلا نیز در آنجا وجود داشته باشد، بسیار زیاد است. کوارتز به صورت سنگ‌های کوچک در بستر رودخانه‌ها یا به اندازه‌های نسبتاً درشت در درز و شکاف صخره‌ها یافت می‌شود. ظاهر این سنگ‌ها بلورین و معمولاً شفاف با جلای شیشه‌ای است که این امر پیدا کردن آن‌ها را راحت می‌کند.
آبرفت‌ها
آبرفت‌ها محل رسوب کانی‌های شسته‌شده و تجمع‌یافته در مسیر جریان آب هستند. با فرسایش سنگ‌های طلا یا کانی‌های حاوی طلا، تکه‌های کوچک طلا در مسیر رودخانه‌ها حرکت می‌کنند و در محل مناسب رسوب می‌کنند. طلا عنصری سنگین‌وزن است پس در بخش زیرین چنین رسوباتی ته‌نشین می‌شود.
سنگ‌های آذرین نفوذی
سنگ‌های آذرین نفوذی از طریق ورود جریان ماگما به درز و شکاف‌های بیرونی زمین تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها پایداری بالایی داشته و به سادگی فرسوده نمی‌شوند؛ پس سنگ‌های دربرگیرنده‌ی آن‌ها زودتر فرسایش یافته و این سنگ‌های آذرین پس از فرسایش در جای خود باقی می‌مانند؛ ذرات طلا که در برابر هوازدگی مقاومند، بعد از فرسایش مواد و کانی‌های دیگر مشخص می‌شوند.
راه‌های تشخیص سنگ طلا
بعضی از سنگ‌ها و کانی‌هایی که در طبیعت وجود دارند، شباهت زیادی با طلا داشته و ممکن است با این ماده‌ی ارزشمند اشتباه گرفته شوند. برای تشخیص سنگ طلا باید ویژگی‌های آن را بشناسیم. جلای ناگت طلا یکی از مهم‌ترین راهکارها برای تشخیص سنگ طلا است. طلا جلای براق و فلزی دارد و ناگت‌های موجود در طبیعت مات و کدر نیستند. نکته‌ی دیگری که باید به یاد داشته باشیم رنگ عنصر طلا است. عنصر طلا زرد تا طلایی بوده و در طبیعت معمولاً با فلز نقره ترکیب شده است؛ پس هرچه میزان نقره بیشتر باشد، رنگ طلا به سمت سفیدی می‌رود. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که باید برای تشخیص سنگ طلا به خاطر بسپاریم شکل ظاهری آن است. سنگ‌های طلا که در رودخانه‌ها یافت می‌شوند معمولاً لبه‌های گرد داشته و در بعضی موادر نادر، حالت کریستالی دارند؛ اگر چنین سنگی از طلا یافتید، کلاهتان را بالا بیاندازید چون بسیار ارزشمند و گران‌قیمت خواهد بود! کریستال‌های طلا خطوط رشد مستقیمی ندارند و این راه خوبی برای تشخیص سنگ طلا از سنگ‌های مشابه است که عمدتاً خطوط موازی و مستقیم دارند. همچنین طلا از دیگر مواد مشابه خود سنگین‌تر است چون وزن مخصوص بالایی دارد. از دیگر راه‌های تشخیص سنگ طلا، رنگ خاکه‌ی طلا است که از طریق کشیدن آن روی چینی بدون لعاب به دست می‌آید. رنگ خاکه‌ی طلا همیشه زرد و طلایی بوده و رنگ خاکه‌ی مس، مسی مایل به قرمز و رنگ خاکه‌ی پیریت سبز است. تکه‌های طلا بسیار انعطاف‌پذیرند و با فشار به راحتی خم می‌شوند. اما مواد مشابهی مثل پیریت شکننده هستند. همچنین ذرات طلای موجود در طبیعت را می‌توان با اجسام ریز برش داد که برای فلزات مشابه چنین خاصیتی ندارند.
بیشتر بخوانید: زیورآلات موجود در بازار «آلیاژ طلا» هستند، نه طلای خالص!
روش حرفه‌ای تشخیص سنگ طلا هم استفاده از تیزاب و سنگ محک است. سنگ محک سنگی سیاه‌رنگ بوده که از سیلیسیوم و کوارتز تشکیل شده و تیزاب همان اسید نیتریک خالص است که به آن جوهر شوره نیز می‌گویند. برای تشخیص سنگ طلا آن را چندبار روی سنگ محک می‌کشند و سپس آن را روی تیزاب می‌کشند. اگر واکنشی ایجاد نشد، یعنی عیار تیزاب با عیار فلز طلا یکی است؛ اگر اثر رنگ خطوط روی سنگ کمرنگ‌تر شد، عیار فلز پایین‌تر از عیار تیزاب است و اگر اثر خراشیدگی از روی سنگ حذف شد، یعنی آن فلز اصلاً طلا نیست یا مقدار بسیار اندکی طلا دارد.
سنگ طلا کجا یافت می‌شود؟
طلای بومی در میان کانی‌های کوارتز، سولفید و پیریت به صورت ذرات میکروسکوپی یافت می‌شود و به آن ذخایر رگه‌ای کانسار طلا می‌گویند. طلا در قطعات بزرگتر ناگت نام دارد که از طریق شست‌وشوی سنگ‌های دارای طلا و هوازدگی یا جوش خوردن و تجمع ذرات ریز عنصر طلا تشکیل می‌شود. همچنین طلا در اشکال دانه‌ای و پولک‌مانند هم موجود است. علاوه بر این‌ها عنصر طلا به صورت ترکیب‌شده با عنصر تلوریم و در کانی‌هایی مثل کالاوریت، کرنریت، ناگی‌آزیت، پتزیت و سیوانیت تشکیل می‌شود. گاهی نیز با عنصر مس، سرب و جیوه ترکیب می‌شود.
رگه‌های طلا در اثر رسوب مواد معدنی از مایعات داغی که در شکاف‌های عمیق پوسته‌ی زمین جریان دارد به دست می‌آید. حرارت داخلی زمین، سیالاتی را که در قسمت‌های عمیق پوسته‌ی آن هستند گرم و این مایعات از مابین سنگ‌ها و صخره‌ها عبور کرده و طلا را در خود حمل می‌کنند. وقتی مایعات خنک شدند یا با دیگر سنگ‌ها واکنش نشان دادند، طلای حل‌شده در میان درزها و شکاف صخره‌ها رسوب می‌کند و به این صورت طلا می‌تواند در هزاران تکه پراکنده شود. برای کشف ذخایر طلا، باید رگه‌هایی از آن استخراج، خرد و فرآوری شود. بعضی از سنگ‌هایی که در سطح زمین قرار دارند، حاوی رگه‌هایی از طلا هستند و به مرور در اثر فرسایش شناسایی می‌شوند و طلای موجود در آن‌ها به نهرها شسته شده و رسوبات طلای آبرفتی ایجاد می‌کنند.
یادتان باشد کشف و استخراج سنگ طلا کار ساده‌ای نیست و نیاز به مهارت و دانش زیادی دارد. معادن طلا در مناطق خاصی از کره‌ی زمین قرار گرفته‌اند و هنوز بسیاری از آن‌ها شناسایی نشده‌اند. اکثر معادنی که به عنوان معدن طلا مورد نظر بودند هم از لیست خارج شدند چون حاوی طلا نبودند. پس این کار را به کاردان بسپارید و اگر به طلا علاقه‌مندید، به پیج طلاباش سری بزنید تا با جدیدترین مدل‌های طلا و جواهر آشنا شوید!