سنگ توپاز چیست و در چه رنگ‌هایی موجود است؟

سنگ توپاز یک سنگ سخت و قیمتی است که در صنعت جواهرسازی کاربرد زیادی دارد. برخی می‌گویند نام این سنگ از واژه‌ی سانسکریتی Tapas به معنی «آتش» گرفته شده و برخی هم معتقدند براساس جزیره‌ی توپازوس (Topazios) که اولین بار توپاز در آن یافت شد، نامیده شده است. هر چه که باشد، این سنگ بیش از 2 هزار سال است که در تاریخ به عنوان یک گوهر ارزشمند مورد استفاده قرار می‌گیرد و در طول تاریخ بسیار مورد توجه انسان‌ها بوده و هنوز هم هست. به طوری که صفات و خواص متعددی را به توپاز نسبت می‌دهند. از جمله می‌توان به مصری‌های باستان اشاره کرد که توپاز را سمبل خورشید می‌دانستند؛ یا مثلاً یونانی‌ها از آن به عنوان باطل‌کننده‌ی سحر و جادو استفاده می‌کردند. اما امروزه کاربرد این سنگ قیمتی مثل قدیم نیست و بیشتر برای طلا، جواهر و وسایل زینتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بسیاری از افراد وقتی اسم توپاز به میان می‌آید، رنگ آبی آن در ذهنشان نقش می‌بندد؛ اما باید بدانید این سنگ در رنگ‌های متنوعی از سفید گرفته تا زرد و صورتی در طبیعت وجود دارد که هر کدام ویژگی‌ها و خواص خاص خود را دارند. به همین دلیل، ما در ادامه‌ی این مطلب به معرفی سنگ توپاز، انواع مختلف آن، خواص و کاربردهایش پرداخته‌ایم. تا انتها با بلاگ طلاباش همراه باشید.

سنگ توپاز چیست؟

در گذشته این طور بود که به هر سنگ زرد یا قهوه‌ای، توپاز می‌گفتند. اما بعدها به طور مشخص به کانی‌های سیلیکاته با ترکیب شیمیایی آلومینیوم فلور و سیلیکات، توپاز گفته شد. توپاز یک سنگ محکم اما بسیار شکننده بوده که درجه سختی آن در مقیاس موس 8 از 10 است. این سنگ به دلیل شکل ورقه‌ای، شکاف و درزهای اساسی که دارد، بسیار مستعد شکستن یا ترک برداشتن است. توپاز یک گوهر شفاف تا نیمه شفاف با جلای شیشه‌ای است و ناخالصی‌هایی به شکل بلور و بعضاً به شکل ستاره دنباله‌دار دارد. در خالص‌ترین حالت بی‌رنگ است و ناخالصی‌های موجود در آن باعث ایجاد تفاوت در رنگ‌های این سنگ می‌شود.

از آنجا که این سنگ انعطاف‌پذیر است، می‌توان آن‌را در شکل‌های مختلف مانند مربع، دایره، بیضی، گلابی، قلب و حتی اشکالی مثل ماهی یا پرنده تراش داد. سنگ‌های جواهر پررنگ معمولاً برش‌های تیز داشته و سنگ‌هایی با رنگ روشن‌تر برش‌های درخشنده می‌خورند.

معادن سنگ توپاز که سنگ ماه تولد آبان نیز هست، در کشورهای‌ سریلانکا، برزیل، مکزیک، آمریکا، برمه، استرالیا، ژاپن، روسیه‌ و ایرلند شمالی‌ قرار دارد. توپازهایی که از معادن ایرلند استخراج می‌شوند عمدتاً به رنگ آبی روشن هستند. همچنین برزیل نیز به یکی از منابع اصلی توپاز زرد رنگ تبدیل شده است. توپاز طبیعی آبی رنگ نیز در ایرلند شمالی و انگلیس یافت می‌شود.

انواع توپاز

این سنگ قیمتی جلای شیشه‌ای دارد و به رنگ‌های زرد، صورتی، نارنجی، آبی، سبز و بی‌رنگ در طبیعت وجود دارد. تفاوت رنگ‌های مختلف این سنگ به علت تفاوت میزان آهن و کرومیوم موجود در ساختار هر کدام از آن‌هاست؛ به این معنی که توپاز خالص کاملاً بی‌رنگ یا آبی بسیار کم‌رنگ است.

همه‌ی رنگ‌های این سنگ زیبایی خاص خود را دارند اما صورتی را می‌توان مرغوب‌ترین و کمیاب‌ترین رنگ توپاز نامید. توپازهای صورتی و قرمز در سایز بالای 10 قیراط بسیار کمیاب هستند. این در حالی است که توپاز امپریال به رنگ گیلاسی (صورتی نارنجی) در قیراط بالای 20 تقریباً نایاب محسوب می‌شود. اما از آن طرف، نوع بی‌رنگ و آبی این سنگ حتی در اندازه‌های بالای 1000 قیراط هم یافت می‌شود. نوع طلایی توپاز نیز جزو گران‌ترین انواع توپاز است و در حدود صد دلار در قیراط ارزش دارد.

 

بعضی توپازهای قهوه‌ای مایل به زرد، وقتی زیر نور خورشید قرار بگیرند به تدریج مات می‌شوند. توپاز قرمز و بنفش نیز از دیگر انواع بسیار نادر توپاز هستند و محبوب‌ترین رنگ توپاز هم آبی است. حالا با این مقدمه در ادامه همراه ما باشید تا با رنگ‌های مختلف توپاز آشنا شویم.

توپاز آبی (Blue Topaz)

همه‌ی توپاز‌های آبی در اصل به رنگ شیری یا آبی بسیار کم‌رنگ هستند که با قرار گرفتن در معرض اشعه‌های گاما یا الکترون به آبی تغییر رنگ می‌دهند. توپاز آبی در سه رنگ مختلف آبی کم‌رنگ، آبی یخی سوئیسی و آبی تیره لندنی موجود است. توپاز آبی اصلاح‌شده را آبی لندنی، آبی متوسط را آبی سوئیسی و آبی روشن را آبی آسمانی می‌نامند. هرچه رنگ آبی تیره‌تر باشد، ارزش سنگ بیشتر است؛ زیرا انرژی که برای ایجاد رنگ‌های تیره لازم است، بیشتر خواهد بود.

سنگ‌های درخشان توپاز آبی تصاویری از باد، آسمان و آب را انعکاس می‌دهند. بر اساس باور برخی افراد، رنگ این سنگ جواهر به انسان کمک می‌کند تا انرژی‌های آرامش بخش را دریافت کند و به مبارزه با احساسات منفی بپردازد.

سنگ قیمتی توپاز آبی را نباید هرگز در معرض دمای زیاد قرار دارد، زیرا صدمه می‌بیند و احتمال شکستن آن زیاد خواهد شد. تغییرات دمایی ناگهانی، یعنی از سرمای شدید وارد محیط گرم شدن یا برعکس نیز روی ساختار و سلامت توپاز آبی تاثیر گذاشته و به آن آسیب می‌رساند. با اینکه رنگ سنگ توپاز به راحتی پاک یا کم‌رنگ نمی‌شود، اما قرار گرفتن در معرض نور خورشید یا گرمای زیاد برای مدت طولانی و به طور مکرر باعث می‌شود تا رنگ‌وروی سنگ برود و کم‌رنگ شود.

توپاز صورتی

توپازی که به طور طبیعی صورتی باشد، بسیار کمیاب است و تنها در پاکستان یافت می‌شود. می‌توان رنگ سنگ توپاز را با بخار تیتانیوم دی اکسید روی تغییر داد؛ اما این روکش‌دهی دائمی نیست و به تدریج کم‌رنگ می‌شود. سنگ‌هایی که با این روش عرضه می‌شوند نباید دوباره برش داده شوند چون روکش آن‌ها از بین رفته و رنگ اصلی آن‌ها نمایان می‌شود.

شمال غربی پاکستان به تولید توپاز صورتی معروف است. تپه Ghundao، نزدیک به شهر کوچک Katlang، از سال 1972 محل استخراج توپاز است. بیشترین رنگ استخراج شده از این معدن، بعد از توپاز صورتی، توپاز بنفش است که برخی آن را صورتی سیکلامن می‌نامند.

توپاز امپریال (Imperial)

توپاز امپریال به نام «توپاز نفیس» هم شناخته می‌شود و نسبت به سایر انواع توپاز کمیاب‌تر و به همین دلیل ارزشمندتر است. این مدل در گذشته اغلب به رنگ‌های نارنجی و قرمز وجود داشت اما امروزه بیشتر در رنگ‌های زرد، صورتی، قرمز و هلویی یافت می‌شود. این نوع توپاز، رنگ صورتی مایل به قرمز و یک سایه‌ی زرد زیبا دارد که رنگش باعث می‌شود سایه زرد به یک سایه طلایی غنی‌تر تبدیل شود.

توپاز امپریال به افتخار خانواده سلطنتی روسیه نامگذاری شده است. در قرن نوزدهم، کوه‌های اورال روسیه منبع اصلی توپاز بودند و توپاز صورتی برای اولین بار در آنجا کشف شد. مالکیت توپاز صورتی در آن زمان محدود به خانواده سلطنتی بود و نام امپریال از همین جریان گرفته شده است.

 

یکی از مهم‌ترین منابع انواع توپاز در جهان، ایالت میناس گرایس در کشور برزیل است. معادن موجود در این نقطه از جهان بیش از دو قرن است که مورد بهره‌برداری قرار گرفته و توپازهای بسیار باارزشی از آن‌ها استخراج شده که می‌توان به توپاز امپریال اشاره کرد.

سنگ توپاز زرد

توپاز زرد فقط به طیف زرد تا نارنجی این گوهر اشاره دارد. این رنگ توپاز به راحتی در دسترس بوده و جزو توپازهای ارزان‌قیمت به حساب می‌آید. کیفیت توپاز زرد پس از تجزیه و تحلیل منشأ، رنگ و شفافیت آن مشخص می‌شود و هر گونه ناخالصی عمده یا جزئی در آن می‌تواند ارزش کلی سنگ را به میزان قابل‌توجهی تحت تاثیر قرار دهد. منبع اصلی توپاز زرد در برزیل است، اما در اوکراین، روسیه، آفریقا، استرالیا، ایالات متحده آمریکا و آسیا نیز یافت می‌شود.

توپاز سفید (بی‌رنگ)

توپاز سفید، یک توپاز شفاف است که اگر به درستی تراش داده شود، می‌تواند با الماس اشتباه گرفته شود. این نوع توپاز رایج‌ترین نوع در میان انواع توپاز بوده و بسیار ارزان است؛ همچنین می‌توان از آن به عنوان جایگزین مقرون‌به‌صرفه‌ الماس روی حلقه‌های ازدواج استفاده کرد.

توپاز یخچالی (Glacier) از جمله طبیعی‌ترین انواع توپاز سفید است که در معادن مورزینکا در اکاترینبورگ یافت می‌شود. این نوع توپاز سفید به دلیل خلوص و شفافیت به بهسازی نیازی ندارد. گفته می‌شود که توپاز سفید انرژی راکد را از بین می‌برد و به فرد اجازه می‌دهد که دانش و توانایی‌های درونی خود را کشف کند.

توپاز طلایی

طلایی رایج‌ترین رنگ توپاز است و شامل طیف‌های رنگی زرد و نارنجی است که به وفور پیدا شده و قیمت نسبتاً ارزانی دارد. توپاز طلایی در ارتقای خلاقیت، اراده و توانایی برای بیان تمایلات فردی مؤثر است. دو تا از معروف‌ترین انواع توپاز طلایی جهان، توپاز طلایی آمریکا و طلایی کره هستند که هر دو در موزه‌ی ملی تاریخ طبیعی مؤسسه اسمیتسونیان، در واشنگتن دی سی نگهداری می‌شوند.

توپاز سلطنتی

این توپاز دارای رنگ هلویی روشن تا نارنجی تیره است و همانند توپاز شامپاینی به صورت طبیعی یافت می‌شود و قیمت بسیار گرانی دارد.

توپاز قهوه‌ای

از این نام برای اشاره به انواع توپاز به رنگ قهوه‌ای استفاده می‌شود که به طور گسترده‌ای در دسترس بوده و یک رنگ رایج توپاز است. به همین دلیل از ارزش کمتری نسبت به سایر رنگ‌ها برخوردار است. گاهی اوقات به اشتباه این سنگ قیمتی کوارتز دودی نامیده می‌شود، زیرا رنگ آن‌ها مشابه است.

توپاز شامپاینی نیز دارای سایه رنگ‌های قهوه‌ای بوده و برای ساخت آن هیچ‌گونه مواد شیمیایی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و به عنوان یک توپاز طبیعی شناخته می‌شود. رنگ توپاز شری نیز قهوه‌ای مایل به زرد تا نارنجی است. این توپاز جزو توپازهای گران‌قیمت به حساب می‌آید و شباهت زیادی به سنگ‌های سیترین و کوارتز دودی دارد.

سنگ توپاز هفت رنگ (Mystic)

برای ساخت سنگ توپاز هفت رنگ یا توپاز جادویی از مواد شیمیایی استفاده می‌شود. به دلیل اینکه اغلب بر روی آن 3 یا چندین رنگ دیده می‌شود به توپاز جادویی معروف است. در واقع، توپاز Mystic یک توپاز شفاف یا بی‌رنگ است که به طور مصنوعی با تیتانیوم یا فلز دیگری پوشانده شده و باعث می‌شود که توپاز مانند رنگین‌کمان رنگارنگ و درخشان باشد. این نوع توپاز نیز قیمت گرانی دارد. به طور کلی به فرآیند پوشاندن سنگ قیمتی با مواد شیمیایی مختلف برای ایجاد ترکیبی از رنگ‌های مختلف آزوتیک گفته می‌شود.

توپاز قرمز

توپاز بیشتر به آبی و زرد معروف بوده و به همین خاطر بسیاری از مردم نمی‌دانند که توپاز قرمز هم در طبیعت وجود دارد. دلیل رنگ قرمز این سنگ، وجود عنصر کروم است. همان‌طور که در بالا گفتیم، رنگ توپاز به دلیل وجود ناخالصی‌های آن ایجاد می‌شود که در مورد انواع توپاز قرمز، صورتی و بنفش این عنصر ناخالص، کروم است. به جز توپاز قرمز طبیعی، یکی نوعی هم وجود دارد که با روش‌های مصنوعی، مانند پوشش آزوتیک آن را رنگ کرده‌اند.

توپاز قرمز طبیعی بیشتر در رنگ‌های بنفش قرمز، قرمز نارنجی و صورتی تیره وجود دارد. از آنجا که بسیار نادر است، قیمت بسیار بالایی هم دارد. گفته می‌شود این سنگ قیمتی قدرت دوست داشتن و دوست داشته شدن را به طور هم‌زمان افزایش می‌دهد. همچنین به کاهش احساس تنهایی، اضطراب یا غم نیز کمک می‌کند.

توپاز Whitney Flame یا شعله ویتنی معروف‌ترین توپاز قرمز طبیعی جهان است که در موزه تاریخ طبیعی آمریکا نگهداری می‌شود. این توپاز به افتخار اهدا کننده خود، کورالین ویتنی نام‌گذاری شده است.

خواص سنگ جواهر توپاز

توپاز سنگ نیرومندی است که اغلب باعث روشنایی و گرمی قلب شده و برای افسردگی، عصبانیت و نگرانی‌ها بسیار تأثیر دارد. در گذشته، از این سنگ برای از بین بردن ترس و محافظت در برابر کابوس‌ها استفاده می‌شد تا افراد خواب شب آرام و راحتی را تجربه کنند.

توپاز برای هنرمندان، نویسندگان، سخنرانان و افرادی که قصد معرفی و ابراز بیان خود را دارند، مناسب است. به عقیده بعضی‌ها توپاز قدرت مردانگی را افزایش می‌دهد.

در دوران باستان ویژگی‌های بسیار خوبی را به توپاز نسبت می‌دادند. به طور مثال، مصریان باستان، توپاز را سمبلی از خورشید می‌‌دانستند و یونانیان نیز بر این باور بودند که این سنگ باطل کننده سحر و جادو است. در زمان روم باستان اعتقاد بر این بود که توپاز افزایش‌دهنده هوش و وفاداری است و برای درمان خونریزی و آسم نیز از آن استفاده می‌کردند. در هندوستان قدیم نیز برای مقابله با جادوگران و باطل‌کننده‌ی سحر و جادو از توپاز استفاده می‌شد.

به طور کلی گفته می‌شود که این سنگ قیمتی، سمبل برکت، رشد، وقار، ابهت،‌ نشانه‌ شادی‌ و موفقیت است. سنگ توپاز التیام‌بخش و جوان‌کننده نیز به‌شمار می‌رود. از دیگر خواصی که به توپاز نسبت می‌دهند، برطرف‌ کردن عوارض دیابت، سوخت و ساز سلولی و مشکلات هورمونی است. عمل سیستم ایمنی روده‌ها و هضم دستگاه گوارش را تسهیل می‌کند. این سنگ ارزشمند متابولیسم را افزایش داده، قلب و دستگاه گردش خون و اعصاب را تقویت می‌کند و بسیار برای کبد و کلیه‌ها مفید است.

 

همچنین جالب است بدانید امروزه در کشوری مثل برزیل، توپاز سمبل دندانپزشکان است. این سنگ در اروپا بیشتر به‌ شکل‌ سنجاق‌ سینه، در کشورهای‌ شرقی‌ به‌ صورت‌ انگشتر،‌ و به‌ طور کلی‌ در همه‌ی کشورها برای انواع زیورآلات مردانه و زنانه کاربرد دارد.

تشخیص توپاز اصل

برای تشخیص توپاز اصل روش‌های مختلفی وجود دارد. یکی از ساده‌ترین روش‌ها، ایجاد خراش روی سطح سنگ برای بررسی سختی آن است؛ اما چون باعث آسیب دیدن سنگ می‌شود، ما این روش را چندان توصیه نمی‌کنیم. خوب است بدانید که توپاز اصل احساس خنکی به پوست می‌دهد. همچنین هنگام خرید توپاز حواستان باشد که انواع طبیعی این سنگ به هیچ عنوان ارزان نیست، پس اگر فروشنده‌ای با ادعای اصل بودن سنگ، قیمت ارزانی را پیشنهاد داد یعنی آن سنگ تقلبی یا مصنوعی است.

توپاز شبیه خیلی از سنگ‌های دیگر بوده و به همین خاطر تشخیص توپاز اصل با سنگ‌های مشابه آن، کار دشواری است. به‌ عنوان نمونه سنگ توپاز آبی به سنگ آکوامارین بسیار شباهت دارد. در موردی دیگر نیز توپاز با سیترین اشتباه گرفته می‌شود. آکوامارین از لحاظ ظاهری کاملاً شبیه به توپاز آبی بوده اما این دو بسیار متفاوت هستند. طیف رنگی سنگ توپاز به‌دلیل وجود آهن و کروم در آن، متنوع است اما رنگ آکوامارین فقط در طیف‌های سبز و آبی فرق دارد. تفاوت موجود در خاصیت شکستگی این دو سنگ نیز، آن‌ها را از هم متمایز کرده است. توپاز آبی با خاصیت شکستگی قوی و آکوامارین با شکستگی کمتری همراه است. اگر در جواهرات سنگ قیمتی آبی، خطوط شکست دوگانه مشاهده کردید، آن یک توپاز آبی است.

سنگ‌های قیمتی سیترین (کوارتز زرد) و توپاز نیز از مواد شیمیایی مختلفی تشکیل شده‌اند و دارای خصوصیات فیزیکی و نوری متفاوتی هستند. توپاز اصل می‌تواند باعث خراش شیشه شود، در حالی که کوارتز نمی‌تواند هیچ اثری روی آن باقی بگذارد. همچنین با لمس توپاز اصل احساس خنکی ایجاد می‌شود. توپاژ اصل دارای نوعی خفیف از الکتریسیته بوده و اگر این سنگ روی پارچه پشمی مالیده شود، شروع به جذب کاغذ، مو و غیره می‌کند.

با همه‌ی این تفاسیر، تنها راه مطمئن برای تشخیص اصالت هر سنگ قیمتی انجام آزمایش‌های حرفه‌ای با استفاده از تست ضریب شکست یا تست‌های وزن مخصوصی است که توسط کارشناسان انجام می‌شود. شناسایی توپاز بدون یکی از این آزمایش‌ها کار دشواری است.

قیمت سنگ توپاز

قیمت سنگ جواهر توپاز نیز همانند دیگر جواهرات به رنگ، وضوح، برش و عیار آن بستگی دارد. نادرترین و گران‌ترین شکل این سنگ توپاز امپریال است که قیمت بسیار بالایی دارد. توپاز امپریال کم‌تر از ۱٪ کل توپازهای گران‌بها را شامل شده و از زرد طلایی تا صورتی‌های مختلف را دارا است. همچنین انواع صورتی این سنگ نیز بالاترین قیمت‌ها را دارند. توپاز زرد نیز در مقایسه با سایر رنگ‌ها و توپاز قهوه‌ای کم‌ترین قیمت را دارد.

هر چه توپاز شفاف و واضح‌تر باشد، از ارزش بیشتری برخوردار است. توپاز معمولاً به صورت ستون‌های کشیده دیده شده و به همین سبب اغلب به شکل گلابی یا بیضی بلند بریده می‌شود. همچنین می‌توان آن را به‌ صورت زمرد، کوسن یا گلابی و همچنین برش‌های استاندارد مانند گرد و مربع برش داد. فرم‌های مختلف تراش سنگ توپاز روی قیمت آن تأثیر مستقیم دارند.

انگشتر با سنگ توپاز

سنگ توپاز جواهری بسیار زیبا و جذاب است و به همین خاطر در صنعت جواهرسازی به وفور از آن استفاده می‌شود. سنگ توپاز به مراقبت ویژه‌ای هنگام تراش دادن، پولیش کردن و سوار کردن سنگ روی طلا نیاز دارد. چون چندان مقاوم نبوده و سختی زیادی ندارد؛ بنابراین فشار زیاد یا تغییر دمای ناگهانی می‌تواند ساختار آن را در هم شکسته و باعث خرد شدن سنگ بشود. برای کم کردن احتمال شکستن سنگ توپاز، فردی که مسئول تراش دادن آن است، دستگاه برش را بر اساس شیارهای این جواهر تغییر زاویه می‌دهد و تنظیم می‌کند.

همچنین در صنعت جواهرسازی این سنگ گرانبها را روی پایه‌های محافظ و محکم سوار می‌کنند. یکی از بهترین پایه‌های نگین انگشتری برای سنگ توپاز bezel است که به خوبی از این جواهر نگهداری می‌کند. از سنگ توپاز بیشتر برای انگشتر استفاده می‌شود.

کلام آخر

توپاز یک سنگ قیمتی زیبا و باارزش است که در طیف وسیعی از رنگ‌ها یافت می‌شود. در دوران باستان، به تمام سنگ‌های زرد توپاز می‌گفتند، اما امروزه مشخص شده است که همه سنگ‌های زرد توپاز نیستند و توپاز علاوه بر زرد می‌تواند رنگ‌های دیگری مثل نارنجی، صورتی، قرمز، بنفش و آبی هم داشته باشد.

با این توضیحات، در صورت تمایل به خرید طلا و نقره با سنگ توپاز می‌توانید به بازار آنلاین طلاباش در لینک زیر سر بزنید.

منابع: gemsociety و jewelrynotes